قدس آنلاین: قیام سیدالشهدا(ع) با واقعه‌ای که در دهم محرم سال 61 ه‍.ق در کربلا روی داد به پایان نرسید؛ کاروان بازماندگان و اسرای این واقعه که بخش عمده آن را بانوان تشکیل می‌دادند، در قامت پیام‌آوران و مبلغان حرکت امام حسین(ع) ظاهر شدند که در رأس ایشان، حضرت زینب کبری(س) قرار داشت. در گفت‌وگو با دکتر طاهره رحیم‌پور ازغدی، دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد به نقش زنان در زنده نگهداشتن قیام عاشورا پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

مشارکت بانوان در قیام عاشورا از سنخ فعالیت‌های تبلیغی است

دکتر طاهره رحیم‌پور ازغدی در ابتدا و با بیان اینکه سربلندی مسلمانان در سرنوشت سازترین برهه‌های تاریخ اسلام یعنی بعثت، غدیر و عاشورا مدیون زنانی است که از نقطه آغاز تا تثبیت و ماندگاری این وقایع حضوری مجاهدانه و عالمانه داشتند، توضیح می‌دهد: در مسئله تأثیرگذاری زنان عاشورایی نیز نمی‌توان از نقش بانوان حاضر در عقبه این حماسه، روز عاشورا و فعالان پس از آن غافل ماند؛ نقشی که در زوایای این مکتب انسان‌ساز به‌صورت پیدا و نهان، راهبردی و حیاتی بوده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مشارکت بانوان در قیام عاشورا از جنس فعالیت‌های تبلیغی است، تشریح می‌کند: تبلیغ به معنای ترویج و اشاعه همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای حفظ و گسترش ارزش‌های الهی و انسانی مورد توجه بوده و فرهنگ‌پذیری یکی از رویکردهای آن  است. فرهنگ‌پذیری فرایندی است که فرد را به‌طور عمیق و در ابعاد مختلف با فرهنگ مطلوب هماهنگ می‌کند، در حالی که در جامعه‌پذیری فرد به‌دلیل سازگاری با ارزش‌های اجتماعی تنها از امکانات زیست اجتماعی بهره‌مند می‌شود. لازم به‌ذکر است سنت معصومین در اشاعه معارف دینی نیز بر تقویت پایه‌های اعتقادی استوار است. زنان عاشورایی رسالت تبلیغی خود را به شیوه و ابعاد متفاوتی مانند محافظت از جان امام و یاران ایشان، همدلی، همفکری، رزم و جنگ، تشویق مجاهدان، مراقبت و... انجام دادند.

او یادآور می‌شود: بدون شک این سطح از کنشگری‌های تبلیغی هزینه‌های سنگینی را می‌طلبید؛ چنانکه هانیه‌، نوعروسی‌ که در مسیر کربلا مسلمان شد و به‌ کاروان‌ حضرت‌ پیوست پس‌ از شهادت‌ دامادش‌ به میدان‌ آمد و به دست غلام‌ شمر به‌ شهادت‌ رسید یا عاتکه‌ در اثر حمله دشمن‌ به ‌خیمه‌، زیر دست‌ و پای‌ اسبان‌ به شکل مشقت‌آوری به شهادت رسید. ام وهب نیز بر بالین فرزند شهیدش در حالی که خون از چهره او پاک می‌کرد با ضربه عمود شمر، سرش شکافته شد و در کنار فرزند به شهادت رسید.

بانوان شیعه نقش مؤثری در شکل‌گیری این مکتب انسان‌ساز داشتند

رحیم‌پور ازغذی خاطرنشان می‌کند: بانوان شیعه در کنار حضور نظامی با همفکری، همراهی و همدلی‌های خود نقش مؤثری در شکل‌گیری این مکتب انسان‌ساز داشتند. امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) در طول سفر در همه امور با زینب(س) مشورت می‌کردند از این رو خیمه ایشان در کنار خیمه امام قرار داشت. حضرت زینب(س) در این نبرد به دلیل سرپرستی و مدیریت زنان و کودکان  به «امنیة الله» ملقب شد. او در مجلس یزید با قاطعیت اجازه نداد فاطمه دختر امام حسین(ع) را به کنیزی ببرند. بحریه پس از شهادت همسرش جناده‌ بن‌ کعب‌انصاری خطاب به پسر 11 ساله خود امر کرد در کنار پسر پیامبر(ص) جهاد کند. عمرو اطاعت کرد و در پاسخ امام حسین(ع) که فرمودند: پدر این جوان تازه کشته شده و شاید مادرش از خروج وی راضی نباشد، گفت: مادرم امر به خروج فرموده است.

او عنوان می‌کند: همدلی حضرت زینب(س) با امام تا آنجا بود که برای تمام شهدا از خیمه بیرون آمد، ولی برای فرزندان خودش صبوری کرد و در خیمه ماند که نکند موجب اندوه و غم امام شود. محافظت از جان امام یکی دیگر از مسئولیت‌های حضرت زینب(س) بود. نقل شده وقتی حضرت زینب(س)، امام حسین(ع) را روی زمین و در محاصره دشمنان دید، از خیمه بیرون آمد و خطاب به عمر بن سعد فرمود: آیا ابوعبداللّه کشته می‌شود و تو تماشا می‌کنی؟ ولی او جواب نداد و روی از ایشان برگرداند، دوباره حضرت خطاب به یزیدیان فرمود: «اَما فیکم مُسلِمٌ؟» اما هیچ فردی پاسخی نداد.

زنان عاشورایی نقش پررنگی در تداوم نهضت حسینی داشتند

این استاد دانشگاه می‌گوید: حضرت زینب(س) در مجلس ابن زیاد از جان امام سجاد(ع) محافظت کرد. نقل شده وقتی ابن زیاد دستور به قتل امام سجاد(ع) داد، زینب برادرزاده‌اش را در آغوش گرفت و فرمود: ای ابن زیاد، آنچه کردی بس است؛ آیا از خون ما سیراب نشدی؟ به خدا سوگند اگر بخواهی او را بکشی، مرا هم با او بکش.

او اضافه می‌کند: بانوان اهل بیت(ع) برای جلوگیری از تحریف وقایع عاشورا خطبه خواندند و اشعار حماسی سرودند. علاوه بر سخنان افشاگرانه زینب و ام‌کلثوم، فاطمه دختر امام حسین(ع) در بازار کوفه خطبه خواند و با مردم سخن گفت. رباب، همسر امام حسین(ع) وقتی سر مقدس امام حسین(ع) را در قصر کوفه پیش ابن زیاد نهادند، از بین زنان برخاست و سر مقدس را بوسید و در دامن گذاشت و گفت: هرگز فراموش نمی‌کنم و نخواهم کرد که لشکر کفر و نیزه‌هایشان با حسین(ع) چه کردند و از یاد نمی‌برم که جنازه‌اش را در کربلا روی خاک رها کرده و دفن نکردند، او را تشنه کشتند. خداوند هیچ وقت کربلا را سیراب نسازد. اشعار وی سبب  بیداری اذهان عمومی در مجلس ابن زیاد شد. حضرت زینب(س) در محله‌ اقامت اسرا در «دارالحجاره» مجلس عزاداری برای امام حسین(ع) برپا کرد، به گونه‌ای که یزید از حضور ایشان در شام احساس خطر کرد و دستور بازگشت آن‌ها را به مدینه داد.